عارضه ای که تقریبا همه در هر سنی با آن مواجه شده اند ، آفت دهان می باشد. از عوامل ایجاد آفت در دهان به شرایط ژنتیکی اشاره داشت. البته دیگر عواملی مانند مصرف یک نوع ماده غذایی خاص و آلرژی زا در بروز این مشکل نقش دارند. جالب توجه این است که بانوان خیلی بیشتر از آقایان در طول عمرشان دچار آفت دهان می شوند. آفت دهان، یک زخم کوچک در داخل دهان است که به رنگ سفید یا خاکستری با حاشیه قرمز دیده می­‌شود. آفت دهان عموما روی بخش­‌های نرم دهان مانند زبان، داخل گونه‌ها و سطح داخلی لب­ها ظاهر می­‌شود. آفت‌­های دهانی واگیردار نیستند و عموماً در حدود یک هفته، خودشان بهبود می­‌یابند.

عوامل ایجاد آفت در دهان

هنوز به صورت دقیق مشخص نشده که علت ایجاد آفت در دهان چیست. اما این واضح است که واکنش های ایمنی بدن در ایجاد و بروز این مشکل موثر می باشند. حضور این مولکول ها باعث حمله لنفوسیت ها خواهد شد (همانند حمله همین سلول ها به بافت پیوند شده به بیمار) و نتیجه این فرآیند پیدایش زخم های آفتی خواهد بود.

انواع آفت در دهان

آفت دهان به سه شکل بروز می‌کند که عبارتند از:

آفت‌های کوچک (minor) که ۸۰% شیوع دارند. آفت های کوچک داخل گونه، روی لب، زبان و لثه و در موارد نادر در سقف دهان ایجاد می‌شوند. اکثر این زخم‌ها به اندازه نوک مداد هستند و گاها به صورت گروهی یا خوشه‌ای دیده می‌شود.

آفت‌های بزرگ (major) که ۱۰% شیوع دارند. آفت بزرگ از نوع کوچکتر آن، عمقی‌تر است، لبه‌های نامنظم دارد و بهبود آن بیش از ۶ هفته طول می‌کشد. آفت بزرگ دهان جای زخم بلندمدتی را باقی می‌گذارد. در مقایسه با آفت کوچک شدیدتر است و زمان بهبود آن طولانی تر می باشد. هر گونه آفتی که بیشتر از سه هفته در دهان باقی بماند باید توسط دندانپزشک معاینه شود. آفت‌های بزرگ معمولاً نزدیک لوزه‌ها دیده می‌شود و بیمار متحمل درد زیاد، به ویژه هنگام بلع می‌شود.

آفت های تبخالی (Herpetiform) که ۱۰% شیوع دارند. آفت هرپتی‌فرم به اندازه نوک سوزن است. در گروه‌های ۱۰ تا ۱۰۰ تایی عموماً در بین بزرگسالان رخ می دهد. این نوع زخم دهانی لبه‌های نامنظم دارد و غالباً بدون باقی گذاشتن جای زخم پس از یک تا دو هفته بهبود می‌یابد.

وقوع تبخال (زخم‌های هرپسی) بیشتر شایع می باشد. تبخال ها اندازه کوچکتری دارند و علاوه بر درگیری مناطق مربوط به آفت، سقف دهان و لثه‌ها را نیز می توانند درگیر ‌کنند.

در مقاله ای دیگر مطالعه نمایید: دندان درد و ارتباط آن با مشکلات قلبی

عوامل موثر بر ایجاد آفت

هر زخم دهانی که بیشتر از سه هفته وجود داشته و بهبود نیابد حتماً لازم است توسط پزشک یا دندانپزشک بررسی شود. زیرا یک زخم دهانی با دوره طولانی می‌تواند دلیل بر وجود بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان باشد. قابل توجه می باشد که سرطان‌های دهانی در افراد سیگاری شایع‌تر از افراد غیر سیگاری است.

سوابق خانوادگی، آسیب‌های دهانی (ضربه، گازگرفتن هنگام غذا خوردن و…)، استرس و عوامل احساسی، تغییرات هورمونی زنان (آغاز عادت ماهیانه، پس از حاملگی و…)، کمبود آهن ، زینک و ویتامین B12 و حساسیت‌های غذایی؛ عوامل مؤثر در وقوع زخم‌های دهانی هستند.

زخم‌های دهانی که همراه با علائم گوارشی مثل اسهال هستند باید به پزشک ارجاع داده شوند. به ندرت زخم‌های دهانی ممکن است با کاهش غیر عادی گلبول‌های سفید خون و یا لوسمی‌ در ارتباط باشند که در چنین مواردی در صورت وجود علائم دیگری از بیماری‌ها در نخستین فرصت باید به پزشک برای معاینه مراجعه کرد.

فرآورده‌های دارویی بدون نسخه به توصیه دکتر داروساز می‌تواند باعث کاهش علائم و دوره درمانی آفت‌های خفیف و تب‌خال‌ها شود.  البته این در موارد معمولی توصیه می شود و در صورت بروز مشکلات حاد تر حتما باید به پزشک مراجعه نمود.

روش های درمان آفت

اولین راهکار برای بهبود آفت در دهان استفاده از دهانشویه به صورت اصولی می باشد. استفاده از دهانشویه کلروهگزیدین گلوکونات احتمال عفونت های ثانویه را بسیار کم می کند. این دهانشویه را باید ۲ بار در روز و به میزان ۱۵ سی سی و به مدت ۳۰ ثانیه استفاده کنید. لازم است حتما پیش از استفاده از این دهانشویه دندان ها مسواک زده شوند تا رنگ دندان ها تغییر نکند.

کورتیکواستروئیدهای موضعی (تریا مسینولون و هیدروکورتیزون) باعث کاهش التهاب و درد و زمان بهبود می‌شوند که به شکل‌های ژل و خمیر دهانی در داروخانه‌ها موجود هستند. بهترین زمان استفاده از کورتیکواستروئیدهای موضعی همزمان با شروع آفت است که روزانه ۳ تا ۴ بار به صورت موضعی می توان از آن استفاده نمود. این فرآورده‌های دارویی در پیشگیری از بروز آفت تاثیری ندارند اما با مصرف به موقع می‌توانند دوره آفت را کاهش دهند.

دهانشویه بنزیدامین به عنوان یک ضد درد در آفت‌های شدید دهانی کاربرد دارند که سه بار در روز و هربار ۱۵ سی‌سی به صورت دهانشویه مصرف ‌شود. استفاده از این دهانشویه برای کودکان زیر ۱۲ سال توصیه نمی‌شود.

شربت آلومینیوم ام جی: ترکیب این ماده با دهانشویه را می توان به عنوان یک درمان خانگی برای آفت دهان استفاده نمود. اما مراقب باشید این ترکیب وارد معده نشود.

رب انار: بر اساس تجربه این ترکیب نیز برای آفت های دهان بسسیار موثر هستند. از رب انار در زمان های قدیم تر برای رفع این عارضه استفاده می شد.

مکمل های ویتامین B

بر‌اساس مطالعات انجام شده، مصرف مکمل زیرزبانی ویتامین B۱۲، حتی در افرادی که با کمبود این ویتامین مواجه نیستند، مانع از بازگشت مجدد آفت دهانی می‌شود. مقدار  (۱میلی‌گرم) از این ویتامین مفید بوده است.  توصیه می شود از این ویتامین به مدت شش ماه و روزی دوبار استفاده شود.

تخم گشنیز: یک قاشق از تخم گشنیز را در مقداری آب بجوشانید، پس از سرد شدن محلول، به عنوان دهان شویه از آن استفاده کنید. این کار را ۳ تا ۴ بار و تا بهبود زخم‌ها ادامه دهید.

سرکه سیب: سرکه‌ی سیب و آب گرم را با هم مخلوط کنید و از آن به‌عنوان یک دهانشویه‌ی روزانه برای رفع آفت دهان استفاده کنید. سرکه‌ی سیب حاوی استیک اسید است که می‌تواند باکتری‌های خطرناک و بد را از بین ببرد و درعین‌حال رشد باکتری‌های مفید و خوب را افزایش دهد.

ماست: مصرف ماست پروبیوتیک با کیفیت، برای آفت‌ دهان بسیار مفید است. پروبیوتیک مانند یک صافی عمل می‌کند و فقط به باکتری‌های مناسب اجازه‌ی حضور در دهان می‌دهد. این‌کار باعث آرام‌ترشدن زخم و بهبود آفت دهان می‌شود. از‌طرفی، نرمی و خنکی ماست به کمتر‌شدن درد ناشی از آفت کمک می‌کند.

چای سیاه: یکی از بهترین روش‌های خانگی برای تسکین درد آفت دهان، استفاده از چای سیاه است. پس اگر دچار  آفت دهان شدید، چای کیسه‌ای را مستقیم روی آفت دهان قرار دهید تا دردتان آرام شود. می‌توانید چای سرد‌شده را نیز به‌عنوان دهانشویه غرغره کنید. «تانن» موجود در چای تأثیر مثبتی برای التیام آفت دهان دارد.

پیشگیری از آفت دهان

از آنجایی که این زخم‌ها به دلیل واکنش سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شوند، پیشگیری چندانی ندارد اما عوامل زیر، خطر بروز آن ها را کاهش می‌دهند:

مسواک بزنید: سعی کنید در روز ۲ نوبت، دندان‌های خود را مسواک بزنید و از نخ دندان برای تمیز کردن مابین دندان‌ها استفاده کنید.

کاهش استرس: سعی کنید در هنگام بروز استرس، از روش‌های مدیتیشن و ورزش‌های هوازی استفاده کنید تا استرس را از خود دور کنید.

اصلاح عادات غذایی: ممکن است شما به برخی مواد موجود در غذا حساسیت داشته باشید، که باعث بروز آفت در دهان‌ شود.

زینک مصرف کنید: کمبود روی یا زینک سبب بروز این بیماری نیز می‌شود. سعی کنید از خوراکی‌های: حبوبات، سبزیجات، غلات، آجیل و انواع مغزها برای افزایش روی استفاده کنید.

افزایش ویتامین ب و آهن: استفاده از: نخود، جگر، عدس، اسفناج، کشمش و آب گوجه فرنگی، آهن شما را افزایش می‌دهد. همچنین غذاهایی همچون: تخم مرغ، لبنیات و گوشت، مغزها و دانه‌ها، اسفناج و… سرشار از ویتامین گروه ب هستند.